Artikel door Francisca Rosner

kleuren en hun betekenis

Hoe werken kleuren op elkaar in bij een layout? En wat doet een kleur met je ontwerp?
Paars en geel. Vroeger zeiden we: ‘Ieuww! Pimpelpaars met een geel randje!’ Mijn zus en ik gruwelden van de combinatie. We wisten wel dat het niet vloekte, maar het was een rare combinatie. Ergens klopte er niets. Een niet geheel te plaatsen disharmonie. Een gek gevoel dat opkwam. Dat is voor mij nog steeds het geval. In mijn huidige werk als kunstenaar en ontwerper vermijd ik de combinatie nog steeds, en ook mijn zus die modedesigner is geworden, zal niet snel deze match maken. In dit artikel bespreek ik veelvoorkomende kleuren en hun betekenis.

De combinatie van kleuren en het effect op je ontwerp

Paars en geel zijn beiden een beetje ‘moeilijke’ kleuren. Paars is mysterieus en geeft allerlei associaties met religieuze, rituele en spirituele aspecten. De kleur is moeilijk te vatten omdat het geen primaire tint zoals blauw of rood is. Het is een mix van tenminste 3 kleuren en dan nog niet eens in dezelfde verhoudingen gemengd. Alsof je naar meerdere kanalen tegelijkertijd kijkt. Het geeft de indruk wat omfloerst te zijn, alsof het in een nevel gehuld is. Een modderige kleur die nog wel licht uitstraalt. Dit in tegenstelling tot rood, wat een duidelijke boodschap uitstraalt. 

Geel is één van de meest lichte kleuren. Het schakelpunt tussen warmgeel en frisgeel is subtiel. Net iets meer wit in het geel en de kleur slaat om naar een hele andere sfeer. Het ene geel oogt goedkoop – denk aan het geel van een prijsbewuste supermarkt – terwijl het warme geel waar meer rood in zit associaties geeft van vakantie en zon.  Bruinig geel of mosterdgeel vallen dan weer meer in de categorie ‘aardetinten’. Gecombineerd met felle roze of oranje kleuren geeft dan weer een heel ander fraai resultaat.

 

Psychologie van kleur

De verwondering over de psychologie van kleur bestaat al heel lang, maar zeker met de opkomst van marketing heeft dit een enorme vlucht genomen. Wetenschappers en natuurlijk vooral psychologen hebben allerlei theorieën ontwikkeld en stellen dat kleuren bepaalde negatieve of positieve gevoelens kunnen oproepen. Daarnaast wordt er een onderscheid gemaakt over de betekenis van, en het verschil tussen warme en koude kleuren. Volgens de Amerikaanse psycholoog Jacob Nakshian hebben vooral de warme kleuren oranje, geel en met name rood een opwindend effect op het gedrag van mensen en zorgen deze voor vrolijkheid. Blauw en groen zouden juist een rustgevend effect hebben. Psychiater Kurt Goldstein keek onder andere naar de stimulatie en actie als gevolg van warme en koude kleuren. Met klinische observaties ondervond hij dat de warme kleuren rood en geel stimulerend zijn en krachtige actie kunnen opleveren. De koude kleuren groen en blauw zouden ontspannend zijn en een kalme en stabiele actie produceren.

Kleur is emotie

Kleuren spelen een grote rol in het onbewuste gevoel dat we ergens bij krijgen. Deze kleurassociaties worden onder andere gevormd door cultuur, mode, ervaring, persoonlijke voorkeur en kleurbeleving. Maar zij worden ook – zoals in het geval van mijn zus en ik – al in onze vroege jeugd ervaren en ‘gewogen’. Door je omgeving wordt bepaald hoe je kijkt naar ‘pimpelpaars en knettergek-geel’. Het menselijk geheugen is vatbaar voor visuele prikkels en daar is kleur er één van. Hoewel er geen wetenschappelijke bewijzen zijn voor het effect van kleuren, worden er op grote schaal wel eigenschappen en uitwerkingen aan toegekend. De betekenis en werking van kleur is erg persoonlijk. Maar er zijn ook overeenkomsten in kleurbeleving. Deze overeenkomsten liggen waarschijnlijk dan weer dichtbij mensen met dezelfde culturele achtergrond.

Kleur kan ook gemengde gevoelens oproepen: veel kleuren hebben zowel een positieve als een negatieve associatie. Dit kan afhankelijk zijn van je stemming op die dag. Voel je je goed, dan slaat het ervaren van een bepaalde kleur naar de positieve kant van de schaal. De context zal doorslaggevend zijn in het beleven van de kleur. Ook de kleursterkte speelt hierin mee. Hoe lichter de kleur, hoe zachter de uitwerking en het effect van de kleur.

Als grafisch ontwerper is het van groot belang om de werken van kleur goed te begrijpen. Dit leer je op de opleiding grafische vormgeving!

 

Geel

De kleur van de zon is een vrolijke opvallende kleur, die het brein, denkproces en zenuwstelsel stimuleert. Geel wordt vooral geassocieerd met positieve zaken: energie, zon, lente, zomer, een nieuw begin, levensplezier en geluk. Het symboliseert ook plezier, optimisme, rijkdom en vriendschap. Geel geeft focus en doelgerichtheid. Door de stimulatie van het brein staat de kleur voor kennis, wijsheid en volwassenheid, maar ook voor creativiteit en fantasie. Positieve associaties met geel zijn een gevoel van geluk, warmte, vreugde en blijdschap. Voor mij staat geel voor Jupiter, de planeet van expansie, Guru, leren en wijsheid. 

Maar, niet geheel verassend: geel heeft ook zo zijn negatieve associaties. Denk bijvoorbeeld aan jaloezie, onbetrouwbaarheid, verraad en lafheid. Verblijven in een overwegend gele ruimte maakt onrustig, je verliest er snel je geduld. 

Voor een persoonlijke studiekamer kan het goed werken, maar het is minder geschikt voor de wachtkamer van parkeerbeheer waar je je weggesleepte auto terugkrijgt na betaling van een stevige boete. Het is ook grappig om te zien dat dat soort kantoortjes vaak in een kalmerend groen worden geschilderd. Het besef dat een gele signaalkleur ook agressie op kan roepen is wel duidelijk. 

Met geel kun je goed accenten aanbrengen. Het wordt dan ook vaak gebruikt in advertenties met aanbiedingen. Het gele dotje in een schilderij dat nét dat ene accent aanbrengt waarmee alles in balans komt.

Paars

De kleur paars wordt door de eeuwen heen veel in koningshuizen gebruikt. Paars wordt dan ook geassocieerd met luxe, stijl en rijkdom. Daarnaast is het een kleur die als spiritueel gezien wordt en die geassocieerd wordt met visie, waarheid en wijsheid. Er worden nogal wat kenmerken en ideeën op paars losgelaten. Volgens psychologen werkt de kleur opbeurend, kalmerend en kan creativiteit stimuleren. Associaties met paars zijn: intuïtie, daadkracht, leiding, raad en bemiddeling.  Naar mijn smaak is dat omdat de kleur zo onduidelijk en omfloerst is. Wat betreft marketeers en Brand Identity Makelaars of Purposefull branding targeteers is het een lastige kleur om te gebruiken. Veel mensen houden er niet van – naar het schijnt vooral mannen niet – en de emoties die erbij horen zetten niet bepaald aan tot kopen.

De kleuren trendforecast van Pantone van 2018

Pantone Color Intituut – je weet wel, de kleurbepalers voor trendforecasters – maakt elk jaar de kleur van dat jaar bekend. Het is een richtlijn voor welke kleur we massaal dat jaar mooi gaan vinden. Ze geven daarbij bijhorend stijladvies en verklaren wat de kleur met je doet. In 2018 was ultraviolet dè kleur van Pantone voor dat jaar. In het advies wordt aangeraden om zaken als kussens, gordijnen, plaids, handdoeken en ander woontextiel in paarse tinten te verven. Of om nieuwe aan te schaffen natuurlijk. En, zoals ze zeggen: voeg karakter toe aan je outfits met paarse statement-accessoires.
Over de kleur ultraviolet: alles draait om artistieke expressie, rust en meditatie. Ultraviolet vindt evenwicht tussen energie en geluksmomenten om harmonie, creativiteit en fantasie in deze chaotische en drukke wereld te brengen. En wees eerlijk, kunnen we dat allemaal niet een beetje gebruiken? Als je nu knikt, lees dan hier hoe je van deze ultraviolette magie kunt profiteren…

Ultraviolet is zo’n prachtige kleur dat niemand je het kwalijk zou nemen, als je je hele appartement – van muur tot muur – in deze schitterende kleur zou verven. Echter, waarschijnlijk zou je overweldigd raken. Als het gaat om het gebruik van de Pantone-kleur van het jaar, is het belangrijk dat deze kleur op het juiste moment de aandacht trekt.

Gelukkig het is inmiddels 2021, de paarse kleurspoeling mag weer uit je haar en we hoeven ons niet meer in ultraviolet te wentelen want de nieuwe kleur is uitgeroepen!

De kleuren trendforecast van Pantone Color Instituut van 2021

Geen enkele verzameling van kleurentrends zou compleet zijn zonder Pantone’s Kleur van het Jaar te noemen. Dit jaar zoekt Pantone een gevoel van aarding en steun voor 2021 met de keuze voor een duo:
Ultimate Grey (denk industriële plaat van beton) en Illuminating (een warm, zacht zonsonderganggeel).
Aan de ene kant voelt Ultimate Grey solide, ondoordringbaar en somber aan. Aan de andere kant hebben we het lichtere, hoopvolle en huidige Illuminating yellow. Breng deze twee bij elkaar en je kunt een warme veerkracht herkennen in de kleurkeuze van Pantone. Een passende combinatie die we het komend jaar zeker veel zullen zien. Het instituut heeft voor 2021 niet één maar twee tinten uitgekozen: Ultiem Grijs en Verlichtend geel. De kleuren kwamen al voor in de SS21 collecties van Prada, Jacquemus, Gucci, Balmain en Givenchy en zullen het subtiele ‘Klassieke Blauw’ van 2020 opvolgen. De kleuren beloven een positief effect te hebben op de geest en de garderobe, maar wat is eigenlijk de betekenis achter deze tweedelige selectie? Vogue (2) sprak exclusief met de wereldwijd bekende trendvoorspellers van Pantone om erachter te komen.

Hoe kiest Pantone de kleur van het jaar?

Als je denkt dat een fantasierijke voorspeller de kleur van het nieuwe jaar uitkiest, heb je het dus mis. De doyennes van Pantone produceren elk jaar een scriptiewaardig document om de keuze te onderbouwen. ‘We willen er altijd zeker van zijn dat iedereen weet dat we niet in een soort glazen bol kijken om deze selectie te maken,’ vertelt Laurie Pressman, vicepresident van het Pantone Color Instituut. ‘Dit is een proces waarbij veel wordt overwogen. Het is het hoogtepunt van het werk dat ons team levert en het document informeert ons over de selectie en alle kleuren die worden meegenomen in onze bredere voorspellingen.’

Het leven van een trendvoorspeller 

‘Een groot deel van wat we doen heeft te maken met de psychologie van kleur en hoe het inspeelt op de algemene gemoedstoestand van mensen,’ vertelt Leatrice Eiseman, executive director van het Pantone Color Instituut. ‘Normaal reist ons team de hele wereld af om ideeën met elkaar te delen — van beelden tot buzzwords.’

Wat voor dingen onderzoeken ze dan? Eigenlijk alles, van wereldwijde sportevenementen tot de beauty ‘shelfies’ die we op Instagram posten. Ook kijkt Pantone natuurlijk naar de statements die de internationale runways maken. Eisemans psychosociale analyse gaat nog dieper in op het onderwerp. De kleuren die een bepaald jaar definiëren zijn namelijk ook inherent aan wat ons allen op dat moment hoop geeft.

‘We kijken naar wat er op sociaaleconomisch gebied in de wereld gebeurt om er zeker van te zijn dat we genoeg luisteren naar de samenleving. Wat zijn hun behoeftes en waar hopen ze op?’ legt Eiseman uit. ‘Op basis van een intelligente analyse kiezen we met die informatie de juiste kleur uit.’ Voor 2021 zijn dat er twee geworden.

Waarom twee kleuren voor 2021?

Volgens Pressman draait dit jaar om collectiviteit, een thema dat voorlopig ons gedrag en onze houding zal beïnvloeden. Tegen de tijd dat Pantone aan het kleuronderzoek voor 2021 begon, was de samenleving al zichtbaar veranderd. ‘Van de manier waarop we met elkaar omgaan tot de mentale reset die we hebben gemaakt om alleen op de belangrijkste zaken te focussen. We stappen over van kwantiteit naar kwaliteit, wisselen een snelle levensstijl om voor een langzame en geven de voorkeur aan lokaal in plaats van globaal.’

‘Het werd duidelijk dat er geen enkele kleur was die alle bovenstaande dingen kon uitdrukken,’ legt Pressman uit. ‘Het was daarom belangrijk om twee zelfstandige kleuren te selecteren die samen konden werken. De combinatie brengt de impliciete boodschap over dat we dit niet alleen kunnen doen en dat we elkaar nodig hebben. Ook vertellen deze twee kleuren samen een verhaal.’

De betekenis achter Ultiem Grijs en Verlichtend geel 

‘Ultiem Grijs [Pantone 17-5104] draait om sterkte en veerkacht,’ vertelt Eiseman. ‘Als we de kleur in de natuur opzoeken, zien we het terug in de kiezelstenen op het strand. Ook zien we het terug in de rotsen en stenen die al miljoenen jaren oud zijn en niet snel verslijten. Grijs staat voor kracht; iets waar je je altijd aan kunt vastklampen, omdat het altijd bij je zal blijven.’ De kleur is ook verbonden met de fashion van de afgelopen maanden. ‘Mensen leven de laatste tijd zowat in hun grijze joggingbroek, toch?’ zegt Eiseman lachend. De comfortabele broek is nou eenmaal de antiheld van elke 2020 garderobe. ‘We gaan ze niet de rest van onze levens dragen, maar we hebben ze geaccepteerd, net als de 2020 levensstijl die erbij hoort.’

In 2021 zal Ultiem Grijs samenwerken met de tweede tint van het jaar, die ook inspeelt op de onvergankelijkheid van de natuur. Verlichtend geel [Pantone 13-0647] is dezelfde kleur als de runway van de Prada SS21 show. Het is een opvallende tint die over heel de wereld geassocieerd wordt met zonlicht. ‘Voor veel mensen staat geel eigenlijk van kinds af aan verbonden met hoop en positiviteit. Het zorgt altijd voor een opgewekt en hoopvol gevoel, wat zo essentieel is voor de menselijke geest’. 

‘We zien licht aan het einde van de tunnel,’ concludeert Pressman net voordat ze de telefoon ophangt. ‘We moeten gewoon de sterkte, de veerkacht en de kalmte van Ultiem Grijs met ons meedragen in 2021. Blijf geduldig en positief. We komen er wel.’

Harmonieuze, analoge paletten

​Ook in de grafische vormgeving komt de wens voor harmonie terug. In 2021 willen mensen harmonie. We willen het comfort dat voortkomt uit eenheid en saamhorigheid, en dat geldt ook voor de kleurentrends die je in nieuwe ontwerpen ziet. Een van de opkomende kleurentrends die we veel zullen zien, zijn analoge kleurenpaletten; paletten die gemakkelijk in elkaar overvloeien.

Trends evolueren in de loop van de tijd en we zien de verlooptrend die al enkele jaren populair is, nu veranderen in de analoge palettrend. Zoals je kunt zien, bestaan ​​sommige van deze harmonieuze kleurenpaletten uit tinten van allemaal dezelfde kleuren, terwijl andere verzamelingen tinten zijn die zich naast elkaar op het kleurenwiel bevinden. Ze creëren in ieder geval een rustgevend verloopachtig effect, maar zonder de perfect vloeiende kleurovergangen die we gewend zijn van verlopen.

Als aanvulling op de lijst met harmonieuze, feel-good kleurentrends die we in 2021 zullen zien, zullen we veel ontwerpen zien die kleuren op onverwachte, zelfs surrealistische manieren gebruiken om dromerige afbeeldingen te creëren.
En zie hier: toch ook weer paars met geel.
Deze ontwerpen maken een statement door objecten in kleuren te kleuren die ze normaal niet zijn. Het doel hier is om speels te zijn en escapistische landschappen te creëren waar mensen een paar momenten van troost kunnen vinden weg van onze uitdagende realiteit.

Goethe en de kleurenleer

De Duitse dichter, filosoof en diplomaat Johann Wolfgang von Goethe sprak van plus- (geel, rood-geel, geel-rood) en minkleuren (blauw, rood-blauw, blauw-rood). Pluskleuren zouden positieve gevoelens opwekken zoals levendigheid, ambitie en warme gevoelens. Minkleuren zouden juist negatieve gevoelens opwekken zoals rusteloosheid, angst en koude gevoelens.

De kleurencirkel

De geelachtige kleuren en de blauwachtige kleuren worden in een kleurencirkel verbonden door groen en tevens aan de geïntensiveerde zijde door magenta (door Goethe purper genoemd). Groen werd beschouwd als harmonisch en neutraal, als de groene natuur van de vegetatie, warm noch koud, tussen de oerfenomenen blauw en geel in. Magenta zag hij als een kleur die zowel warmte als koude in zich draagt, inliggende tussen de geïntensiveerde kleuren rood en violet. Het is de kleur magenta die als synthese van geïntensiveerde kleuren van de duistere en de lichte zijde, door sommigen als transcendent ervaren wordt.

Schematisch kunnen deze kleuren in een soort davidster weergegeven worden door twee gelijkzijdige driehoeken in elkaar::

• een driehoek met de punt omhoog: linksonder cyaan, rechtsonder geel, boven magenta.
• een driehoek met de punt omlaag: linksboven violet, rechtsboven rood, onder groen.

 

De bovenste driehoek zijn de primaire kleuren zoals in de subtractieve kleurmenging worden gebruikt (zoals bij kleurendruk en schilderen). De onderste driehoek zijn de basiskleuren zoals bij additieve kleurmenging worden gebruikt (zoals bij televisie of beamer). De kleuren die tegenover elkaar staan zijn complementaire kleuren. In de afbeelding hiernaast ziet men deze davidster in cirkelvorm door Goethe geschilderd, met daarin de menselijke gevoelswaarden.

Tot slot

Een klein geel accent in een lay-out werkt als een aandachtstrekker. De kijkrichting en alle beweging die in een ontwerp zit wordt erdoor bepaald. 

Onderschat de kracht van wit (restruimte) niet om je hele lay-out licht te geven of lichter te maken. Gebruik niet als vervanger voor de witruimte.

Een balans zoek je niet alleen in de gehele lay-out maar dus ook in de combinatie van 2 tinten. Staan ze lijnrecht tegenover elkaar in het spectrum of de kleurencirkel, of buigen ze iets meer naar elkaar toe waardoor er al een soort vriendschap ontstaat. Dus iets meer blauw in het paars en iets meer rood in het geel. Overweeg om bij je doelgroeponderzoek tevens een kleurenonderzoekje te doen. Gebruik je bijvoorbeeld de methode van het interviewen om bij een groep mensen tot een ijkpersoon te komen? Neem dan ook wat vragen op over de voorkeur of liefde voor bepaalde kleuren. 

Kom je er niet uit bij het re-branden van een oud logo of het opfrissen van een huisstijl, raadpleeg dan eens een stijlboek van Pantone of een trendbureau.